Formy zatrudnienia w Polsce są bardzo zróżnicowane, umożliwiając dostosowanie ich zgodnie z najważniejszymi potrzebami zarówno pracowników, jak i pracodawcy. Różnią się pod wieloma względami, przede wszystkim jednak swoją elastycznością oraz czasem i miejscem wykonywania obowiązków. Przedstawiamy funkcjonujące w naszym kraju formy zatrudnienia oraz ich najważniejsze wady i zalety.
Zawartość artykułu
Pracownicze formy zatrudnienia
Pracownicze formy zatrudnienia polegają na zatrudnieniu pracowników w ramach stosunku pracy. To więc powszechnie znana umowa o pracę, regulowana na podstawie Kodeksu Pracy. Jej stronami jest pracodawca i pracownik, a każde z nich zobowiązuje się do innych działań. Pracownik do wykonania na rzecz pracodawcy pracy wskazanego rodzaju, pod jego kierownictwem oraz w wyznaczonym przez niego miejscu i wymiarze czasu. Pracodawca natomiast do wypłacenia mu określonego wynagrodzenia. Umowa o pracę może występować w różnych formach. Wyróżniamy wśród nich:
- Umowy na czas określony – to umowa terminowa, której okres obowiązywania zostaje wskazany w treści umowy. Maksymalny czas jej obowiązywania wynosi 33 miesiące i może zostać zawarta z tym samym pracownikiem przez tego samego pracodawcę maksymalnie trzy razy; po upływie ostatniej zostaje zawarta umowa na czas nieokreślony.
- Umowy na czas nieokreślony – nie zostaje w niej wskazany konkretny termin zakończenia świadczenia pracy; jest więc umową bezterminową. Ze względu na to jest najbardziej pożądanym przez pracowników rodzajem zatrudnienia, gwarantuje bowiem jego stabilność i ochronę przed nagłą utratą pracy.
- Umowy na okres próbny – to najczęściej pierwsza umowa zawierana przez pracodawcę z nowym pracownikiem. Maksymalny okres jej obowiązywania to trzy miesiące i ma na celu weryfikację kwalifikacji osoby zatrudnionej i ich dopasowania do objętego stanowiska.
Jednak pracownicze formy zatrudnienia dotyczą także umów innego rodzaju, takich jak:
- Umowy powołania – teoretycznie powołanie jest jednostronnym aktem administracyjnym, jednak dla powstania stosunku pracy z powołania wymagana jest zgoda osoby powoływanej. Powołanie na stanowisko dotyczy przede wszystkim stanowisk dyrektorskich i kierowniczych.
- Umowy wyboru – stosunek pracy zostaje nawiązany na podstawie sporządzenia aktu wyboru na dane stanowisko i jego zaakceptowania przez osobę wybraną. Umowa wyboru dotyczy przede wszystkim radnych, pracowników samorządowych czy etatowych członków partii, związków zawodowych bądź stowarzyszeń.
- Umowy mianowania – stosunek pracy zostaje nawiązany na podstawie przyjęcia aktu nominacji przez pracownika. Umowa mianowania dotyczy przede wszystkim pracowników służby celnej, nauczycieli, profesorów, docentów, sędziów i prokuratorów.
- Spółdzielcze umowy o pracę – w przypadku tej umowy pracodawcą może być wyłącznie spółdzielnia pracy, a pracownikiem jej członkowie. Opiera się ona na Prawie spółdzielczym.
Zalety i wady pracowniczych forma zatrudnienia
Przedstawiamy najważniejsze wady i zalety pracowniczych, podstawowych form zatrudnienia:
- Umowa na czas określony – samo odgórne ustalenie okresu zatrudnienia może być uważane zarówno za wadę, jak i zaletę; zależnie od osobistych potrzeb. Umożliwia na tyle dokładne zapoznanie się z firmą, by móc podjąć decyzję o dalszej współpracy. W przypadku braku chęci kontynuacji zatrudnienia w danej organizacji czy utrzymania konkretnego pracownika, po wygaśnięciu terminu umowy nie trzeba składać wypowiedzenia. Osoba zatrudniona w czasie jej trwania zyskuje prawo do urlopu, zasiłków macierzyńskich i chorobowych oraz uzyskania wynagrodzenia minimalnego i ubezpieczenia. Wadą dla pracownika jest natomiast brak konieczności wskazania uzasadnienia jego zwolnienia i możliwości uzyskania kredytu mieszkaniowego.
- Umowy na czas nieokreślony – zdecydowaną zaletą zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy (gdy są zadowoleni z przebiegu współpracy) jest brak terminu świadczenia pracy. Gwarantuje to stabilność zatrudnienia i utrzymania pracownika w firmie. Co więcej, w przypadku chęci jej rozwiązania przez pracodawcę, musi on wskazać konkretny powód wypowiedzenia. Zapewnia ona dostęp do ubezpieczenia, urlopu oraz zasiłków i łatwego uzyskania kredytu mieszkaniowego. Wadą dla pracownika może być nawet trzymiesięczny okres wypowiedzenia – w sytuacji, gdy chce jak najszybciej zmienić pracę.
- Umowy na okres próbny – dla obu stron niewątpliwą zaletą jest możliwość zweryfikowania czy pracownik odpowiednio czuje się na danym stanowisku i ma właściwe kompetencje do wykonywania powierzonych zadań. To również krótki termin wypowiedzenia umowy, dzięki czemu pracodawca może szybko znaleźć inną osobę na miejsce danego pracownika, a sam zatrudniony szybko zrezygnować. Wadą dla pracodawcy jest natomiast krótki okres „testowania” pracownika – zaledwie trzy miesiące, a dla pracownika brak gwarancji znalezienia stałego zatrudnienia w danej firmie.
Niepracownicze formy zatrudnienia
Niepracownicze formy zatrudnienia pracownika to umowy, w których stronami nie są pracodawca i pracownik, tylko – na przykład – zleceniodawca i zleceniobiorca. To przede wszystkim:
- Umowa o dzieło – w jej przypadku wyróżniamy osobę przyjmującą zamówienie, która zobowiązuje się do wykonania i dostarczenia wskazanego dzieła oraz zamawiającego, który zobowiązuje się do wypłaty wynagrodzenia.
- Umowa zlecenia – stronami są w niej zleceniodawca i zleceniobiorca. Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonych w umowie czynności, nie jest jednak odpowiedzialny za ich rezultat.
- Umowa agencyjna – przyjmującym zlecenie jest tutaj agent, który zobowiązuje się do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów ze zleceniobiorcami na rzecz lub w imieniu przedsiębiorcy.
- Umowa b2b – zastanawiając się nad tym, co to jest umowa b2b w kontekście zatrudnienia, najłatwiej traktować ją w kategorii umowy zawieranej między dwiema firmami. Pracownik nie jest osobą prywatną; do podjęcia pracy na podstawie tejże umowy wymagane jest posiadanie działalności gospodarczej, przynajmniej jednoosobowej.
Zalety i wady niepracowniczych form zatrudnienia
Prezentujemy główne wady i zalety najbardziej popularnych niepracowniczych form zatrudnienia:
- Umowa o dzieło – zapewnia przyjmującemu możliwość wykonywania świadczenia w dowolnym miejscu i czasie, wiąże się z uzyskaniem najwyższego wynagrodzenia netto w stosunku do innych umów cywilnoprawnych. Nie może jednak oczekiwać uzyskania wyższego wynagrodzenia w przypadku wykonania dodatkowych zadań, nie podlega uzyskaniu urlopu czy zasiłków. Zamawiający z kolei nie ma obowiązku płacenia składek ZUS.
- Umowa zlecenia – zleceniobiorca ma możliwość zarówno samodzielnego wykonania pracy, jak i przekazania jej osobie trzeciej, może wypowiedzieć umowę w każdym momencie (jeśli jej założenia nie stanowią inaczej) oraz nie ma obowiązku płacenia składek chorobowych. Nie przysługuje mu jednak płatny urlop i bez odprowadzania składek chorobowych – zasiłek chorobowy. Z kolei zaletami dla zleceniodawcy jest brak stałego nadzoru nad pracownikiem (co może być również wadą) czy brak obowiązku potwierdzenia zakończenia współpracy.
Prawnych form zatrudnienia jest na tyle wiele, że praktycznie każdy ma możliwość znalezienia formy odpowiedniej dla własnych potrzeb, zarówno w przypadku bycia pracownikiem, jak i pracodawcą. Warto dokładnie zapoznać się ze wszystkimi ich rodzajami, tak, by nawiązać współpracę na najbardziej odpowiadających obu stronom zasadach.